Systemisch werk en opstellingen

Wat is systemisch werk?
Systemisch werk is een manier waarop je vraagstukken kunt benaderen. Systemisch werk richt zich op het uitzoomen (naar grotere en andere systemen, naar het verleden, de oorsprong) zonder vooropgezette aannames. Het is een vorm van nieuwsgierig en onbevangen onderzoeken waarin elk oordeel wordt uitgesteld. Het maakt gebruik van de kennis die er is over hoe systemen functioneren.

Door deze manier van kijken ontstaat er bewustwording over patronen en dynamieken in de systemen waar de persoon met het vraagstuk deel van uitmaakt. Voorbeelden van onbewuste patronen zijn iemands last of verantwoordelijkheid dragen of dat je onbewust met iemand uit je achtergrond verstrikt bent geraakt (identificatie). Met een systemische benadering kan er dus een dieper inzicht komen en van binnenuit een beweging ontstaan met als doel om je eigen potentieel vol te leven.

Hoe werken systemen?
Zoals in de figuur weergegeven maakt ieder individu deel uit van veel verschillende systemen (ook wel groepen). Het basissysteem is het familiesysteem, waar je altijd onderdeel van bent. Daarnaast ben je ook onderdeel van andere systemen zoals bijvoorbeeld een team, een organisatie, een vriendengroep, een vereniging, de samenleving, een land. En ieder systeem is weer onderdeel van een groter systeem. 
 
Elk systeem heeft zo zijn of haar eigen regels of kaders (zo doen we dat hier), die anders zijn dan buiten het systeem . Het handelen van individuele personen of groepen wordt onbewust beïnvloed door de kracht van de systemen waar zij onderdeel van zijn.
 
In systemen zijn er steeds drie principes aan het werk. Deze principes zijn ontstaan vanuit de noodzaak tot overleving: 

  • Binding (bestaansrecht): iedereen hoort erbij. Wanneer je niet weet hoe erbij te horen dan heb je weinig overlevingskans
  • Ordening (veiligheid): als iedereen zijn eigen plek inneemt en de functie uitoefent die bij de plek hoort is er vertrouwen en veiligheid. Wanneer je niet weet wat je plek is in de ordening, zal het moeilijk zijn om je veilig te voelen
  • Uitwisseling (relaties en ontwikkeling): de beweging van geven en nemen in relaties. Hoe meer uitwisseling hoe meer levendigheid.

 
Bovenstaande principes werken verschillend binnen het individu (het persoonsgeweten) en de groep (het systeemgeweten).
 
Vanuit het persoonsgeweten is het voelbaar wanneer je er niet bij hoort. Er is dan geen plek voor je in de ordening, er wordt niet meer uitgewisseld en je hoort er dus niet meer bij. De principes zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het persoonsgeweten is gericht op het overleven van het individu. Het stuurt ons bewust.

Het systeemgeweten heeft als taak om het overleven van de groep te waarborgen. Het zorgt ervoor dat, bij verstoringen van de principes, deze zich opnieuw aandienen bij de volgende generaties, zodat deze kunnen worden hersteld.  Voorbeelden van zulke verstoringen zijn het buitensluiten van gebeurtenissen of personen, een verstoorde ordening, onverwerkt verdriet of een niet ingeloste schuld. Door de werking van het systeemgeweten ontstaan onbewuste patronen en dynamieken. Individuen of groepen kunnen zo onbewust in dienst worden genomen van (zich gedragen of leven voor) het systeem. De groep leeft dan als het ware voort ten koste van het individu.

Naast het persoons- en systeemgeweten is er nog een derde kracht: de evolutionaire kracht.  Deze is er altijd en stijgt uit boven het persoons-en systeemgeweten. Individuen of groepen kunnen zich hierdoor mee laten nemen en het eigen (levens)pad volgen als de vertrouwde patronen worden losgelaten.

Wat zijn opstellingen?
Systemisch werk is begonnen met de methode van opstellingen, daarna kwam de theorie. Bert Hellinger heeft na vele opstellingen te hebben begeleid en waargenomen, bovenstaande principes en gewetens kunnen afleiden en benoemen in zijn werk. Het systemisch werk en de methode van opstellingen ontwikkelen zich nog steeds verder.

Een opstelling is dus een methode, een werkvorm. Het is een visualisatie van het systeem (familie of organisatie) in de ruimte. Hierbij worden de patronen uit het systeem zichtbaar, die een rol spelen bij het vraagstuk dat wordt ingebracht.
De elementen of personen die worden ingebracht worden vertegenwoordigd door representanten.

De representanten nemen intuïtief een plek in de ruimte. Op het moment dat de representanten in de opstelling plaatsnemen, voelen en gedragen zij zich als vanzelf zoals de personen of elementen die ze representeren, zonder ze te kennen of maar iets over het vraagstuk te weten. De manier waarop de representanten in de opstelling staan en zich gedragen geeft veel informatie over de dynamieken die in het systeem spelen. De begeleider zal deze zoveel mogelijk duiden, toetsen, en met een interventie mogelijk de beweging in het systeem brengen. Er kan ook worden gewerkt met vloerankers of poppetjes.

Heb je een vraag?
Heb je een organisatie- of persoonlijk vraagstuk dat je graag systemisch wilt bekijken of wilt opstellen? Neem contact met ons op of bekijk ons zakelijke (incompany) aanbod of ons particuliere aanbod.

Onze bronnen

Voor onze uitleg hebben we geput uit literatuur van onze opleiders:
Systemisch coachen, Jan Jacob stam en Bibi Schreuder,
www.berthellingerinstituut.nl;
Zinnen die de ziel raken, Elmer Hendrix,
www.ivsw.nl.